توضیحات
متون طب قدیم، بویژه متونی که طالبان علم بیشتر به آنها مراجعه می‌کنند، دارای نسخ خطی و سنگی متعددی هستند.
این تعدد نسخ، بویژه اگر متن مصححی نیز در دست نباشد، کار ترجمه را با مشکل بی اعتمادی به صحت متن مواجه می‌کند، زیرا مترجم ابتدا باید متن تصحیح شده آن اثر را به دست آورد یا خود در تصحیح آن بکوشد و سپس به ترجمه آن اقدام نمایند. این موضوع در ترجمه حاضر کتاب قانونچه چغمینی که به قول حکیم اکبر ارزانی، شارح قانونچه و صاحب کتاب مفرح‌القلوب، «نسخه ای در غایت ایجاز و لطافت» است و از دیرباز مورد مراجعه و توجه علاقه‌مندان به پزشکی بوده و بیش از ۵۰۰ نسخه بدل دارد مطمح نظر قرار گرفت و تصحیح و ترجمه آن انجام گرفته است.
فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:
مقدمه مولف
مقاله اول- در امور طبیعیه
مقاله دوم- در علم تشریح
مقاله سوم- در باب احوال بدن انسان از نظر صحت و مرض و اسباب و علائم آنها
مقاله چهارم- در بیان انواع نبض و حالات ادرار
مقاله پنجم- در بیان روش‌های کلی تدبیر تندرستان و درمان بیماران
مقاله ششم- در بیان بیماری‌های ناحیه سر
مقاله هفتم- در بیان بیماری‌های اعضایی که از سینه تا زیر ناف قرار دارند
مقاله هشتم- درباره بیماری‌های اعضای دیگر بدن
مقاله نهم- درباره انواع تب و بیماری‌هایی که در ظاهر بدن آشکار می‌شوند
مقاله دهم- در بیان ویژگی‌های خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های متعارف
در این تصحیح چهار نسخه که مورد توجه و اقبال صاحبان فن بود مطمح نظر قرار گرفت که از این میان تنها دو نسخه برگزیده شد:
نسخه چاپ سنگی پاکستان- کم غلط‌ترین نسخه قانونچه است که بوسیله محمد عبدالاحد در سال ۱۹۰۸ م تصحیح شده و به تحشیه ابی داود عبدالله الفنجانی در سال ۱۳۲۶ ق انتشار یافته است. این نسخه در تصحیح کتاب نسخه اساس قرار داده شده است.
نسخه چاپ سربی جامعه همدرد هندوستان- این نسخه را حکیم عبدالمجید به توصیه دانشگاه همدرد هندوستان پاورقی و اصلاح کرده است که به سال ۱۸۲۶ م منتشر شده است.
نسخه چاپ سنگی تهران- این نسخه با وجود شهرت ویژگی خاص یا امتیازی بر دیگر نسخ ندارد و به سبب تصحیح نابجایی که در آن انجام گرفته قابل اعتماد نیست لذا از ذکر اختلافات آن با نسخه اساس پرهیز شده است.
متن قانونچه موجود در کتاب مفرح القلوب- با اینکه حکیم ارزانی شارح کتاب، یکی از اطبای بزرگ و این کتاب یکی از معتبرترین شروح قانونچه است و اهمیت بسیار دارد، چون تنها نیمی از متن قانونچه در آن شرح شده و نیم دیگر در آن نیامده است از ذکر اختلافات آن با نسخه اساس پرهیز شده است.
در حال حاضر دو ترجمه از قانونچه موجود است، یکی ترجمه مرتضی مدرس گیلانی با نام ده مقاله در طب یونانی؛ و دیگری ترجمه دکتر میر،که هیچ کدام مشخص نکرده‌اند از روی کدام نسخه ترجمه را انجام داده‌اند.
متن و ترجمه کتاب «قانونچه فی الطب» از مصنفات محمود بن محمد چغمینی خوارزمی (۷۴۵ق) به تصحیح و ترجمه اسماعیل ناظم و ویرایش ترجمه محسن باغبانی در سال ۹۰ منتشر شده است.
این کتاب سومین کتاب از مجموعه گنجینه آشنایی با روش‌ها و بینش‌های پزشکی ایرانی است که از سوی انتشارات المعی در تهران منتشر شده است و با شماره ثبت ۴۷۲۵۷۵ در کتابخانه شماره ی یک مجلس شورای اسلامی موجود است.
